Regards croisés. Duurzaamheid over de taalgrens : verslag van het bezoek in Gent
In het voorjaar van 2024 organiseren Pulse, EventChange en RAB/BKO, in het kader van SamenDurable, 3 bicommunautaire en interregionale activiteiten voor culturele actoren, verspreid over Vlaanderen, Wallonië en Brussel, met als doel het doorbreken van de silo’s, de verspreiding van ideeën, kritische reflectie, verspreiding en vertaling van duurzame initiatieven uit de Belgische culturele sector.
Dit keer bezochten we Greentrack Gent en VierNulVier in De Vooruit met 34 deelnemers uit de Franstalige en Nederlandstalige culturele sector na een bruisend bezoek aan het Théâtre de Liège.
Na een korte introductie door EventChange en Pulse, namen Jeff De Maeyer van Terreurwilg en Aurélien Leforestier en Maxime Arnould van Collectif 3e Vague het woord. Zij legden elk uit hoe de ecologische vraagstukken hun werk beïnvloeden en hoe die bezorgdheid een belangrijke rol speelt in hun artistieke praktijk.
De kijk van deze kunstenaars op de hele cyclus is essentieel, niet alleen om de dialoog en uitwisseling tussen creatieve kunstenaars en instellingen aan te moedigen, maar ook om een – soms radicalere - visie te geven die absoluut essentieel is voor de paradigmashift. Tijdens de finale op 21 mei in Brussel zullen deze kunstenaars een workshop begeleiden rond ‘radicale oplossingen in radicale tijden’.
Uitwisseling troef
In de voormiddag schoven de deelnemers door aan gesprekstafels om kennis te maken met elkaar en uit te wisselen over elkaars werk in de Vlaamse, Waalse en Brusselse culturele sector. Daarna nam Nathalie Decoene van Greentrack Gent het woord. Een centraal thema in deze activiteitenreeks is het belang van samenwerking en het concept van Greentrack Gent is een uitstekend voorbeeld daarvan. Enkele medewerkers van lokale culturele organisaties richtte Greentrack Gent op in 2012 vanuit een vrijwillig engagement en een basis inzicht, namelijk dat het logischer zou zijn om met collega’s van andere organisaties kennis en kunde over duurzaamheid te kunnen delen en zo de krachten te bundelen. Van bij het begin was het de bedoeling om een performant netwerk met 2 deeltijds coördinatoren uit te bouwen in de vorm van een zelfstandige vzw met eigen middelen op basis van een mix van lidgeld en stedelijke subsidies te worden. In 2022 fuseerde Greentrack Gent met het Gents Kunstenoverleg en neemt het onder dezelfde naam alle thema’s rond duurzaamheid op in de lokale Gentse cultuursector.
Volhoudbaarheid in plaats van duurzaamheid
Greentrack opereert als de denk- én doetank binnen de Gentse cultuursector en kiest daarbij bewust voor de Zuid-Afrikaanse term ‘volhoudbaarheid’ in plaats van het platgeslagen ‘duurzaamheid’. Ze vullen ‘volhoudbaarheid’ dan ook veel ruimer in dan enkel ecologische duurzaamheid en CO2-reductie en werken ook rond veerkracht van medewerkers in de sector, inclusiviteit, biodiversiteit, klimaatverandering en adaptatie, enzovoort. Greentrack wordt financieel ondersteund door de Dienst Milieu & Klimaat van Stad Gent, dat sterk op duurzaamheid inzet, en op die manier zijn ze complementair met de Gentse culturele sector. Hoewel de focus op de stad Gent gericht blijft, omdat ze zo beter bereikbaar blijven en makkelijker op lokale noden kunnen inspelen, is Greentrack ook ruimer geconnecteerd, bijvoorbeeld met Pulse Transitienetwerk en SamenDurable, maar ook internationaal met Creative Carbon Scotland.
Het is een bottom-up initiatief en netwerk, maar door de regionale en internationale connecties kunnen ze ook adequaat inspelen op actuele trends van buitenaf en ondernemen ze ook eigen projecten. Ondersteuning van de lokale cultuursector uit zich in infosessies, workshops, begeleiding en ondersteuning via bijvoorbeeld een summer school, maar ook een online leerplatform, groepsaankopen, energiecoachings, enzovoort. Voorbeelden van tools zijn ’15 stappen naar een duurzame organisatie’ en ‘Checklist duurzame events’, die je ook terugvindt op Cultuurzaam. Die laatste checklist ontwikkelde Greentrack samen met Boomtown, het Gentse muziekfestival dat al in 2013 herbruikbare bekers introduceerde en een van de trendsetters is op vlak van duurzame festivals.
Gent is ook kandidaat als Culturele Hoofdstad van Europa in 2030. Greentrack Gent ondersteunt die kandidatuur en de culturele organisaties om samen aan een toekomstvaardige culturele sector te bouwen op basis van 4 pijlers:
Ecologisch evenwicht
Poëtische verbeeldingskracht
Sociale rechtvaardigheid
Veerkracht
Die pijlers werden samen met de cultuursector geformuleerd nadat uit een landschapstekening bleek dat er veel organisaties klimaatneutraal willen werken, maar niet weten hoe eraan te beginnen. Het initiatief vanuit de sector en de samenwerking ermee staat telkens typeert de werkwijze van Greentrack Gent, dat telkens zoveel mogelijk probeert tegemoet te komen aan lokale noden. Een van de meest recente initiatieven op dat vlak is de verkenning over een circulaire materialenbank voor en door de culturele sector.
Greentrack startte de voorbije jaren ook zelf een aantal artistieke projecten die de hoofden en harten van cultuurorganisaties, kunstenaars en het publiek op hol doen slaan. Voorbeelden zijn ‘Beeld/Verhaal’, over storytelling van goede praktijken in culturele organisaties, ‘DRIFT’, een artistiek project over klimaatadaptatie, ‘2084’, een verhalenbundel met radicaal positieve toekomstbeelden, ‘Cultural adaptations’, een Europees (ondezoeks)project over de meerwaarde van kunst en cultuur voor klimaatadaptatie, enzovoort.
Net zoals Pulse gelooft Greentrack dat cultuur en transitie elkaar kunnen versterken. Enerzijds kan cultuur de impact op de planeet verlagen door bewust te werken met het planetair evenwicht als leidraad, anderzijds heeft cultuur een impact op het publiek. Via poëtisch perspectief, kritisch denken, innovatieve alternatieven en het verbinden en versterken van gemeenschappen kan cultuur bijdragen aan de noodzakelijke mindshift.
Nathalie Decoene lichtte nog een aantal concrete projecten toe en daarna was er ruimte voor reflectie en vragen. Een belangrijke vraag voor vele deelnemers ging over het potentieel om een initiatief als Greentrack ook in andere steden te initiëren en hoe belangrijk de grootte van de stad en een goede verstandhouding met andere belanghebbers in de stedelijke context is op dat vlak.
Actieplan Duurzaamheid van VierNulVier
In de namiddag ging Franky Devos, coördinator van VierNulVier, dieper in op het Actieplan Duurzaamheid van het Gentse Kunstencentrum. De ‘Groene Vooruit’, een verzameling losse acties zoals bijenkasten op het dak, een veggiedag, LED-verlichting en dikke truiendag, zag het licht in 2009 als een vrijwillig initiatief van enkele medewerkers en groeide uit tot een integraal onderdeel van de missie, visie en dus ook werking van de organisatie. Via transversale toekomstteams binnen de personeelsploeg kreeg het actieplan duurzaamheid vanaf 2019 vastere vorm en mede onder impuls van de coronacrisis versnelde de realisatie ervan.
Het actieplan is gestructureerd volgens 7 grote acties die stuk voor stuk bijdragen aan de implementatie van duurzame ontwikkeling in de gehele organisatie: ‘food & drinks’, ‘mobiliteit’, ‘gebouw & infrastructuur’, ‘energieverbruik, waterbeheer & luchtemissies’, ‘aankoop- & materiaalbeleid’, ‘digitale omgeving’ en ‘werken in Kunstencentrum VIERNULVIER’. Per actie meten ze jaarlijks de progressie volgens ‘bereikt’, ‘lopend’ en ‘nieuw’.
Een duidelijk voorbeeld op vlak van mobiliteit is het voornemen van de programmatoren om zich tot 5 vluchten per jaar te beperken. Dat dwingt de programmatoren tot weldoordachte keuzes, maar levert ook een nauwer contact met andere programmatoren op dankzij (online) overleg over prospectie naar nieuwe creaties. De keuken van het kunstencentrum hanteert dan weer het duidelijke LEF-principe: lokaal, ecologisch en fair trade. Vlees staat nog op de menukaart, maar de dagschotel is standaard vegetarisch, leveranciers komen nooit van ver, met voedseloverschotten gaan de keukenmedewerkers creatief aan de slag en voor de personeelsploeg bereiden ze dagelijks een vegetarische lunch.
VierNulVier blijft in beweging en onderzoekt ook telkens nieuwe mogelijkheden. Zo werkt het sinds kort samen met het Rotterdamse Nieuwe Instituut om uit te groeien tot een ZOÖP, een organisatiemodel voor samenwerking tussen menselijk en niet-menselijk leven dat de belangen van alle ‘zoë’ (Grieks voor ‘leven’) dient. Ook digitalisering blijkt een grote, nieuwe uitdaging. Daarvoor zet VierNulVier in de eerste plaats in op minder streaming, intranet in plaats van e-mailverkeer en bewustmaking onder het personeel rond de digitale voetprint. De vele realisaties en nog te realiseren plannen konden we aan den lijve ondervinden tijdens de rondleiding in het indrukwekkende gebouw achteraf waarbij de medewerkers van VierNulVier de groep o.a. langs de backstage, de kantoren, het podium en de keuken loodsten.
Franky Devos ging ook nog dieper in op het Stadsatelier, een belangrijk onderdeel van het artistiek programma van VierNulVier. In het Stadsatelier ligt de nadruk meer op maatschappelijke betrokkenheid van kunstenaars en draait het vooral om sociale duurzaamheid. Kunstenaars, collectieven en partnerorganisaties denken en werken transversaal op drie niveaus transversaal over de (toekomst van de) stad: de menselijke geest, sociale relaties en onze omgeving. De creaties onder deze werking presenteren ze om de twee jaar tijdens het ‘Openbare Werken Festival’, waar ook deze publicatie een onderdeel van is. ‘De motto’s in de publicatie lezen als de hartslag van het project’, aldus Frank Devos.
Tijdens de finale in Globe Aroma in Brussel op 21 mei blikken EventChange en Pulse terug op de gespreksstof en instrumenten die in Luik en Gent aan bod kwamen en gaan we met SamenDurable op zoek naar nieuwe vormen van samenwerking rond duurzaamheid in de Brusselse cultuursector. Meer info over de finale in Brussel en inschrijven via deze link. Heb je een vraag over dit project? Contacteer dan Ruben.
Aan het bezoek in Gent namen mensen van volgende organisaties deel: argos, ASBL PANAMA, asbl Pola, atelier 210, BRASS, Collectif 3e Vague, Commission Européenne, Commune d’Ixelles, Court-Circuit, De Roma, Democrazy/Boomtown, Ecofest, EventChange, Forest Centre Culturel ASBL, Gent Festival van Vlaanderen, GKO/ Greentrack, GLEAN MAGAZINE, Hainaut Culture, Imagine, Demain le monde, Kanal, Libre, Maison de l'histoire europeenne / Huis van de Europese geschiedenis, Mars, MSK, Musée des Transports en commun de Wallonie, Province de namur, Pulse Transitienetwerk vzw, RAB/BKO, Service Culture de la ville de Bruxelles, Terreurwilg, Théâtre de Liège, Théâtre National Wallonie Bruxelles, Théâtre Océan Nord, UGent, ULB, VI.BE, VIERNULVIER en vzw Viridis.
Regards croisés, duurzaamheid over de taalgrens is een project dat tot stand komt in het kader van de Culturele Samenwerking tussen de Vlaamse en Waalse gemeenschap.
